Η σχέση με την Ιστορία συνήθως γίνεται πιο εύκολη όσο περισσότερο απομακρυνόμαστε χρονικά από τα γεγονότα. Θετικές μνήμες λαμπρύνονται, μνήμες αρνητικές ξεθωριάζουν, οι παλιές γενιές, που ενδεχομένως θα εξέφραζαν αντίλογο, φεύγουν με τη νομοτέλεια των βιολογικών ρυθμών, καταθέτοντας όμως -σε σχέση με κάθε άλλη εποχή πιο έντονα- την ιστορική μαρτυρία τους για τους μεταγενέστερους, με αμφίρροπες ωστόσο καταλυτικές επιδράσεις στην επιστημονική έρευνα.
Ο τόμος αυτός αποτελεί την πρώτη επιστημονική προσπάθεια για μια κοινή και ενιαία θεώρηση των προβλημάτων τα οποία όχι μόνο σφράγισαν την Ελλάδα στα πολυτάραχα χρόνια 1936-1949, που χαρακτηρίστηκαν ως περίοδος ανωμαλιών για την ελληνική ιστορία, αλλά άφησαν τα ίχνη τους και στην κατοπινή ζωή του τόπου.
Περισσότεροι από είκοσι ειδικοί επιστήμονες διατρέχουν τις περιόδους της 4ης Αυγούστου, της Κατοχής και του Εμφυλίου, αναζητώντας τις τομές και τις συνέχειες στα ιστορικά φαινόμενα και στις επακόλουθες καταστάσεις. Οι μελέτες του τόμου προσφέρουν νέες προσεγγίσεις στην εξωτερική πολιτική και την οικονομίαα της Ελλάδας, στο ρόλο των μεγάλων δυνάμεων, σε ποικίλα ζητήματα πολιτισμού, στο συνδικαλιστικό κίνημα και στους σχηματισμούς όλων των αποχρώσεων του πολιτικού φάσματος, στους κρατικούς και καθεστωτικούς μηχανισμούς καταστολής, αλλά και στις αντιδράσεις εκ μέρους των θυμάτων.