Η ανακάλυψη ενός αρχαίου αγάλματος της θεάς Αφροδίτης, με αινιγματικό χαμόγελο και μια διφορούμενη επιγραφή στη βάση του που διχάζει τους αρχαιολόγους, θα αναστατώσει τους κατοίκους της επαρχιακής πόλης, στα Ανατολικά Πυρηναία. Ο αφηγητής, αρχαιολόγος και ο ίδιος, προσπαθεί να προσδιορίσει τη μυστηριώδη προέλευση του αγάλματος και να εξηγήσει με τη λογική του το πάθος που εμπνέει το ομοίωμα αυτό της Αφροδίτης, αλλά και τα ανησυχητικά συμβάντα που συνοδεύουν την ανακάλυψή του.

Στην "Αφροδίτη της Ιλ" ο Προσπέρ Μεριμέ "ξαναδιαβάζει" μια παλιά ιστορία υπό το πρίσμα της φανταστικής λογοτεχνίας και μας παραδίδει ένα έξοχο δείγμα της τέχνης του. Στην περίφημη αυτή νουβέλα, τα όρια πραγματικού και εξωπραγματικού γίνονται ρευστά και ο ορθολογισμός μοιάζει να απειλείται από το παράλογο. Και όπως έρχεται στο φως το αρχαίο άγαλμα, έτσι ζητούν να αποκαλυφθούν οι χθόνιες δυνάμεις της φαντασίας και της σεξουαλικότητας.

Ο Προσπέρ Μεριμέ δοκιμάστηκε σε διάφορα είδη του πεζού και του έμμετρου λόγου (θέατρο, ιστορικό μυθιστόρημα, ποίηση, ταξιδιωτικό διήγημα, ιστορική μελέτη), αυτό όμως στο οποίο κυρίως διακρίθηκε και που περισσότερο αγαπήθηκε από το ευρύ κοινό είναι η νουβέλα. Με χαρακτηριστικά λιτό ύφος, γλώσσα απλή και άμεση -στον αντίποδα του κυρίαρχου, τότε, λογοτεχνικού ρεύματος του ρομαντισμού- ο Μεριμέ αναδείχθηκε σε αριστοτέχνη της μικρής φόρμας. Στη συλλογή αυτή συγκεντρώνονται τρεις από τις πιο γνωστές νουβέλες του ("Η Αφροδίτη της Ιλ", "Ματέο Φαλκόνε" και "Ταμάνγκο") γραμμένες μεταξύ των ετών 1829-1837, με διαφορετική θεματική και λογοτεχνικό σύμπαν η καθεμία, με κοινό, όμως, το στοιχείο του εξωτισμού και του "άλλου".

Στο επίμετρο του βιβλίου, μεταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις του συγγραφέα από το ταξίδι του στην Ελλάδα το 1841, όπως μας παραδίδονται μέσα από την επιστολογραφία του.