Πρόγραμμα Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας και της Μάθησης. Εκπαιδευτικό Υλικό για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Τάξεις Γ΄, Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού. Θεωρητικό πλαίσιο και δραστηριότητες

Η σύγχρονη αντίληψη για το ρόλο του σχολείου ως πλαισίου που νοιάζεται και φροντίζει, που προάγει όχι μόνο τη μάθηση, αλλά και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και προσαρμογή των παιδιών, έχει προσδώσει μια νέα προοπτική στο πάγιο αίτημα για ποιοτική εκπαίδευση και ψυχοκοινωνική στήριξη των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον. Φιλοδοξία, λοιπόν, όλων όσων ασχολούμαστε με τα παιδιά μέσα από οποιονδήποτε ρόλο είναι να συμβάλουμε προς αυτήν την κατεύθυνση.

Τα προγράμματα πρόληψης και παρέμβασης στο χώρο του σχολείου αφορούν είτε όλο τον μαθητικό πληθυσμό, είτε μαθητές που διατρέχουν κίνδυνο να εκδηλώσουν ή έχουν ήδη εκδηλώσει δυσκολίες μάθησης και προσαρμογής. Δεδομένα ερευνών τονίζουν την αναγκαιότητα των προγραμμάτων αυτών τα οποία εφαρμόζονται την τελευταία δεκαετία σε πολλά εκπαιδευτικά συστήματα σε διεθνές επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό σχεδιάστηκε από την επιστημονική ομάδα του Κέντρου Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας του Τομέα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, το πρόγραμμα "Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο Σχολείο: Πρόγραμμα για την Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας και της Μάθησης στη Σχολική Κοινότητα" το οποίο έχει εφαρμοστεί σε σχολεία όλων των βαθμίδων για πολλά χρόνια με θετικά αποτελέσματα τόσο για τους μαθητές όσο και για τους εκπαιδευτικούς. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα πρωτογενούς πρόληψης, το οποίο αποσκοπεί στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και ευεξίας στη σχολική κοινότητα και στη διαμόρφωση ενός κλίματος αμοιβαίου σεβασμού, κατανόησης και αποδοχής των ιδιαιτεροτήτων μέσα στη σχολική τάξη, μέσω της καλλιέργειας δεξιοτήτων σε θέματα επικοινωνίας, διαπολιτισμικής κατανόησης και συνεργασίας, και εφαρμόζεται είτε από σχολικούς ψυχολόγους, είτε από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς μετά από εξειδικευμένη κατάρτιση.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τις ακόλουθες θεματικές ενότητες: Ι. Δεξιότητες επικοινωνίας, ΙΙ. Αναγνώριση, έκφραση, διαχείριση συναισθημάτων, ΙΙΙ. Διαστάσεις της αυτοαντίληψης, αυτοεκτίμηση, IV. Αντιμετώπιση αγχογόνων καταστάσεων, V. Κοινωνική επάρκεια - Κοινωνικές δεξιότητες, VI. Διαδικασία επίλυσης συγκρούσεων, VII. Σχολείο και πολυπολιτισμικότητα, VIII. Σχολείο και μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, IX. Σχολείο και οικογένεια, X. Δεξιότητες μελέτης και XII. Διαχείριση κρίσεων στη σχολική κοινότητα.

Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό υλικό απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και μαθητές της Γ΄, Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού και απαρτίζεται από δεκατρία τεύχη. Το πρώτο τεύχος περιλαμβάνει το εννοιολογικό πλαίσιο και την περιγραφή του προγράμματος, ενώ τα υπόλοιπα έντεκα τεύχη αποτελούν το Βιβλίο για τον Εκπαιδευτικό και αναφέρονται στις παρακάτω θεματικές ενότητες. Τέλος, το δέκατο τρίτο τεύχος της σειράς αποτελεί το Τετράδιο του Μαθητή. Κάθε τεύχος που αντιστοιχεί σε θεματική ενότητα αποτελείται από δύο βασικά μέρη: α) το θεωρητικό μέρος, το οποίο περιλαμβάνει σύντομη ανασκόπηση της σύγχρονης βιβλιογραφίας σε σχέση με τη συγκεκριμένη θεματική ενότητα, και β) το πρακτικό μέρος το οποίο περιλαμβάνει τις σχετικές δραστηριότητες που εφαρμόζονται στην τάξη, καθώς και αναλυτική παρουσίαση των στόχων κάθε δραστηριότητας, της διαδικασίας εφαρμογής της με βάση συγκεκριμένους άξονες συζήτησης και το απαιτούμενο υλικό.

Περιεχόμενα

1. Εννοιολογικό πλαίσιο και περιγραφή του προγράμματος: (σχήμα 24 x 17, σσ. 112)

- Προλογικό σημείωμα
- Εισαγωγή
- Σύγχρονες τάσεις στη σχολική ψυχολογία
- Κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών σχολικής ηλικίας
- Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις - Ανάπτυξη εννοιολογικού πλαισίου
- "Κοινωνική και συναισθηματική αγωγή στο σχολείο: Πρόγραμμα για την προαγωγή της ψυχικής υγείας και της μάθησης στη σχολική κοινότητα"
- Πριν από την εφαρμογή του προγράμματος στην τάξη
- Βιβλιογραφία
- Παράρτημα Ι - || -ΙΙΙ

2. Δεξιότητες επικοινωνίας: (σχήμα 24 x 17, σσ. 39)

- Εισαγωγή
- Προβλήματα στην επικοινωνία
- Συμβουλευτική διάσταση του ρόλου του εκπαιδευτικού
- Στάδια συμβουλευτικής διαδικασίας και δεξιότητες συμβουλευτικής
- Επικοινωνία στο σχολικό περιβάλλον
- Συμπερασματικές διαπιστώσεις
- Βιβλιογραφία
- Δραστηριότητες

3. Αναγνώριση, Έκφραση, Διαχείριση Συναισθημάτων (σχήμα 24 x 17, σσ. 79)

- Συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου
- Πως ερμηνεύουν τα παιδιά τα αρνητικά συναισθήματα
- Αντιμετωπίζοντας τα δυσάρεστα συναισθήματα
- Γενικές αρχές για τη διαχείριση των δυσάρεστων συναισθημάτων
- Συναισθήματα και μαθησιακή διαδικασία
- Διαφυλικές διαφορές και συναισθήματα
- Η επίδραση των συναισθημάτων στη σωματική υγεία των ατόμων
- Δεξιότητες συναισθηματικής επάρκειας
- Συναισθηματική νοημοσύνη - Συναισθηματική αγωγή
- Συναισθηματική αγωγή στο σχολικό πλαίσιο
- Δομή και περιεχόμενο της ενότητας "Συναισθήματα"
- Συμπερασματικές διαπιστώσεις
- Βιβλιογραφία
- Δραστηριότητες
- Παράρτημα

4. Διαστάσεις της Αυτοαντίληψης, Αυτοεκτίμηση (σχήμα 24 x 17, σσ. 55)

- Ορισμός
- Αυτοαντίληψη - Αυτοεκτίμηση
- Διαστάσεις της αυτοαντίληψης
- Η εξελικτική πορεία της αυτοαντίληψης - Η πολυδιάστατη δομή της αυτοαντίληψης - Χαρακτηριστικές ιδιότητες της αυτοαντίληψης
- Παράγοντες που διαμορφώνουν την αυτοαντίληψη
- Αυτοεκπληρούμενη προφητεία: Ο εκπαιδευτικός στο ρόλο του "Πυγμαλίωνα"
- Συμπερασματικές διαπιστώσεις
- Βιβλιογραφία
- Δραστηριότητες

5. Αντιμετώπιση Αγχογόνων Καταστάσεων (σχήμα 24 x 17, σσ. 45)

- Εννοιολογικός προσδιορισμός
- Το στρες σε παιδιά και εφήβους
- Στρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων
- Παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο αντιμετώπισης μιας αγχογόνου κατάστασης
- Η μεταβλητότητα των στρατηγικών αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων
- Το στρες και οι στρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων των εκπαιδευτικών
- Αντιμετώπιση αγχογόνων καταστάσεων στη σχολική τάξη
- Συμπερασματικές διαπιστώσεις
- Βιβλιογραφία
- Δραστηριότητες

6. Κοινωνική Επάρκεια - Κοινωνικές Δεξιότητες (σχήμα 24 x 17, σσ. 74)

- Εισαγωγή
- Οι απαρχές τη κοινωνικής ανάπτυξης: Η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού
- Κοινωνική ανάπτυξη κατά τη σχολική ηλικία (6-12 ετών)
- Κοινωνική επάρκεια - Κοινωνικές δεξιότητες: Ορισμοί
- Προκοινωνική συμπεριφορά: Νοιάζομαι για τους άλλους
- Ταξινόμηση των κοινωνικών δεξιοτήτων
- Κοινωνική επάρκεια στο σχολικό περιβάλλον
- Ταξινόμηση κοινωνικής ανεπάρκειας
- Κοινωνική συμπεριφορά κοινωνιομετρικών ομάδων
- Κοινωνική συμπεριφορά παιδιών με ήπιες δυσκολίες ή διαταραχές
- Εκφοβισμός στο σχολικό περιβάλλον (bullying)
- Αξιολόγηση των κοινωνικών δεξιοτήτων
- Προγράμματα εκπαίδευσης κοινωνικών δεξιοτήτων
- Συμπερασματικές διαπιστώσεις
- Βιβλιογραφία
- Δραστηριότητες

7. Διαδικασία Επίλυσης Συγκρούσεων (σχήμα 24 x 17, σσ. 45)

- Έννοια και είδη επίλυσης συγκρούσεων
- Διαπολιτισμικές διαφορές στην επίλυση συγκρούσεων
- Η επίλυση των συγκρούσεων στο χώρο της εκπαίδευσης
- Προγράμματα παρέμβασης στο σχολείο
- Δομή και περιεχόμενο της ενότητας "Επίλυση Συγκρούσεων"
- Επίλογος
- Συμπερασματικές διαπιστώσεις
- Βιβλιογραφία
- Δραστηριότητες

8. Σχολείο και Πολυπολιτισμικότητα (σχήμα 24 x 17, σσ. 56)

- Εισαγωγή
- Πολυπολιτισμικές κοινωνίες και ψυχολογική προσαρμογή
- Πολιτισμικές διαφορές
- Διαφορές στις συναισθηματικές διεργασίες
- Διαφορές στις γνωστικές διεργασίες
- Στερεοτυπικές αντιλήψεις
- Διαστάσεις προσαρμογής παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών
- Διαστάσεις προσαρμογής παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα
- Συμπερασματικές διαπιστώσεις
- Βιβλιογραφία
- Δραστηριότητες

9. Σχολείο και Μαθητές με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (σχήμα 24 x 17, σσ. 84)

- Εισαγωγή
- Μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες
- Εκπαίδευση των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες - Σύγχρονες τάσεις
- Αντιλήψεις και στάσεις εκπαιδευτικών απέναντι στην ένταξη
- Οικογένεια με παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες
- Συμπερασματικές διαπιστώσεις
- Βιβλιογραφία
- Δραστηριότητες

10. Σχολείο και Οικογένεια (σχήμα 24 x 17, σσ. 60)

- Εισαγωγή
- Συστημική θεώρηση της οικογένειας
- Οικογένεια και χωρισμός των γονέων
- Οικογένεια και απώλεια
- Οικογένεια και υιοθεσία
- Παιδιά που μεγαλώνουν σε ιδρύματα παιδικής προστασίας
- Χρήσιμες επισημάνσεις για την κατάλληλη στήριξη των παιδιών
- Βιβλιογραφία

11. Δεξιότητες Μελέτης (σχήμα 24 x 17, σσ. 53)

- Εισαγωγή
- Ορισμός δεξιοτήτων μελέτης και διαστάσεις
- Τακτικές μελέτης: Πώς διαφοροποιούνται από τις στρατηγικές μελέτης;
- Δεξιότητες μελέτης και διαφορές ως προς το φύλο και την ηλικία
- Αποτελεσματική διδασκαλία δεξιοτήτων μελέτης
- Αποτελεσματικές δεξιότητες μελέτης για τους μαθητές του Δημοτικού
- Συμμαθητές: ο ρόλος τους στην εκμάθηση αποτελεσματικών δεξιοτήτων μελέτης
- Προσωπικό στυλ και τρόποι προσέγγισης των μαθητών στην πρόσληψη της πληροφορίας
- Δεξιότητες μελέτης και σχολική επίδοση
- Αξιολόγηση δεξιοτήτων μελέτης
- Συμπερασματικές διαπιστώσεις
- Βιβλιογραφία
- Δραστηριότητες

12. Διαχείριση Κρίσεων στη Σχολική Κοινότητα (σχήμα 24 x 17, σσ. 103)

- Πρόληψη και παρέμβαση για τη διαχείριση κρίσεων στη σχολική κοινότητα
- Θεωρητικό πλαίσιο για τις ψυχολογικές διαστάσεις της κρίσης
- Βασικοί στόχοι για τη συμβουλευτική σε περιπτώσεις κρίσεων
- Γενικές αρχές της συμβουλευτικής σε περιπτώσεις κρίσεων
-Παρεμβάσεις για τη διαχείριση της κρίσης στην τάξη και στο σχολείο
- Κατευθύνσεις για τη στήριξη των εκπαιδευτικών
- Ανάπτυξη ενός πολυεπίπεδου μοντέλου πρόληψης και παρέμβασης για τη διαχείριση κρίσεων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα
- Βιβλιογραφία
- Παράρτημα Ι - ΙΙ - ΙΙΙ

13. Τετράδιο Δραστηριοτήτων για Μαθητές Δημοτικού, Τάξεις Γ΄, Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ (σχήμα 24 x 17, σσ. 123)

- Πώς θα μπορούσες χωρίς να μιλήσεις
- Μάντεψε τι λένε
- Ποιος είπε τι
- Οι διαφημιστές
- Η άλλη όψη του νομίσματος.